Türkmənistan Haqqinda Melumat - Vikipedia

Türkmənistan Haqqinda Melumat - Vikipedia


Siz Geniş ensklopediyada istədiyinizi tapa bilərsiniz

Türkmənistan (türkm. Türkmenistan) — Mərkəzi Asiyada dövlət. Türkmənistan Mərkəzi Asiyanın cənub-qərb hissəsində yerləşir. Şimal-qərbdə Qazaxıstan, şimal və şərqdə Özbəkistan, cənub-şərqdə Əfqanıstan, cənub və cənub-qərbdə İranla həmsərhəddir. Ölkənin qərbində isə Xəzər dənizi yerləşir və bu dəniz vasitəsilə Azərbaycan, Rusiya, Qazaxıstan və İranla sərhədə malikdir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Aşqabad şəhəri, ümumi sahəsi 488.1 min km²-dir. Cərco, Marı, Nebitdağ, Daşoğuz, Türkmənbaşı ölkənin iri şəhərlərindəndir.

Türkmənistan
Türkmenistan
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb
Müstəqil, bitərəf Türkmənistan!
Tarixi
 • Elan olunub 27 oktyabr 1991-ci il
 • Tanınıb 31 dekabr 1991-ci il
Rəsmi dilləri
Paytaxt Aşqabad
İdarəetmə forması Prezident respublikası
Prezident Sərdar Berdiməhəmmədov
Məclis sədri Dünyagözəl Qulmanova
Sahəsi Dünyada 53-cü
 • Ümumi 488100[2] km²
 • Su sahəsi (%) 4.9%
Əhalisi
 • Əhali 5 2400 min nəfər (117-ci)
 • Siyahıyaalma (2020) 6 031 087 nəf.
 • Sıxlıq 10,5 nəf./km² (221-ci)
ÜDM (AQP)
 • Ümumi 82 milyard dollar  (87-ci)
 • Adambaşına 14 200 dollar  (108-ci)
Demonim Türkmən
Valyuta Türkmənistan manatı
İnternet domeni .tm
ISO kodu TM
BOK kodu TKM
Telefon kodu +993
Saat qurşaqları
Nəqliyyatın yönü sağ[d][4]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Xəritə
Türkmənistan

Türkmənistan 27 oktyabr 1991-ci ildə SSRİ-dən müstəqilliyini əldə etmişdir. Türkmənistan həm də Asiyanın ən az məskunlaşan ərazilərindən biridir.

X əsrdə Türkmənistanın ərazisinə oğuzlar(indiki türkmənlərin əcdadları) köçüb gəlirlər. Oğuzlar XIII əsrdə Böyük Səlcuq imperiyasını yaradırlar. XVI əsrdə Türkmənistan ərazisi XivəBuxara xanlıqlarının tabeçiliyinə düşür. 1869-cu ildə Çar Rusiyası tərəfindən işğal olunur. 1921-ci ildə Türküstanın tərkibinə daxil olur. 1924-cü ildə isə SSRİ tərəfindən Türkmənistan MSSR-i yaradılır və SSRİ-nin tərkibinə daxil olur. 1991-ci ildə müstəqil Türkmənistan Respublikası elan olunur.

Coğrafi mövqeyi və təbiəti

redaktə
 
Türkmənistan vilayətləri:
1. Ahal
2. Balkan
3. Daşoğuz
4. Lebap
5. Marı

Ölkənin geosiyasi mövqeyi Avropa ölkələri ilə ÇinHindistana gedən quru yollarının üzərində yerləşməsi baxımından əlverişlidir.

Relyefinə görə ovalıq və dağlıq hissələrdən ibarətdir. Cənubda yerləşən cavan Kopetdağ silsiləsi seysmik cəhətdən fəaldır. Ölkə ərazisinin 80%-dən çoxu Turan ovalığında okean səviyyəsindən 100–200 metr hündürlükdədir. Xəzər dənizidə bir sıra adalara malikdir. Oğurçalı adası ilə Çələkən yarımadası arasında Çələkən Oğurçalı boğazı yerləşir. Zəngin təbii qaz və neft ehtiyatına görə ölkə dünyanın ən qabaqcıl dövlətlərindən biridir. Ölkə ərazisində 144 neft və qaz yatağı aşkar edilmişdir. Onlardan yalnız 40 yataq istismar olunur (Xəzərətrafı, Buxara-Xivə, Mraı, Lebap və s.). Yeraltı sərvətlərdən kükürd, kaliumdaşduz, bentonit gili, mirabilit, alunit vardır.

Ölkənin iqlimi quru subtropik iqlimdir. Burada ilin 290 günü buludsuz keçir. Respublika ərazisində illik və sutkalıq temperatur amplitudu çox böyükdür. Yağıntıların orta illik miqdarı 50–200 mm arasındadır. Mümkün buxarlanma 1500 mm-dən artıqdır. Əkinçilik əsasən suvarma, dağlarda isə qismən dəmyə şəraitində mümkündür. Ölkənin şərq rayonları Amudərya, MurqabTəcən çaylarının suları ilə təchiz olunur.

Türkmənistanda ən böyük göl Sarıqamışdır. Bu göldən yüksək keyfiyyətli xörək duzu yığılır. Suvarma tarixən Türkmənistan üçün mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Amudəryadan çəkilən Qaraqum kanalı minlərlə hektar torpağın canlanmasında mühüm rol oynayır. Türkmənistan ərazisi yeraltı sularla zəngindir. Yeraltı suların səthə yaxın ərazilərində vahələr mövcuddur. Münbit torpağı, tuğay meşələri, zəngin bitki örtüyü vahələrə özünəməxsus gözəllik verir. Ölkə ərazisinin 375 min km² –i səhra və yarımsəhralardır. Boz qumsallıqda hamar səthli takırlar çox yeknəsəq təsir bağışlayır. Türkmənistan ərazisində bitən saksaul kolu əhalinin istifadə etdiyi ən mühüm bitkidir.

İnzibati-ərazi bölgüsü

redaktə
  • Türkmənistan Dövlət Statistika Komitəsinin 1 yanvar 2014-cü il tarixinə olan rəsmi məlumatına əsasən:[5]
  • Vilayətlərin sayı: 5
  • Etrapların sayı: 50
  • Şəhərdaxili etrapların sayı: 11
  • Şəhərlərin sayı: 24
  • Qəsəbələrin sayı: 77
  • Gənəşliklərin sayı: 552
  • Kəndlərin sayı: 1.901

Əhalisi

redaktə
border=none  Əsas məqalə: Türkmənistan əhalisi

Türkmənistan etnosunun mənşəyi qədim türk və akhun qəbilələri ilə bağlı olub. Etnosun formalaşmasında oğuzlar yaxından iştirak etmişlər.

Türkmənistanda kənd əhalisi üstünlük təşkil edir (55%). Əhali əsasən, Qaraqum kanalı zonasında, MurqabTəcən çaylarının deltasında, Kopetdağın ətəyində cəmləşmişdir. Aşqabad şəhəri Türkmənistan Respublikasının paytaxtı, mühüm elm, sənaye və mədəniyyət mərkəzidir. Başqa əsas şəhərləri Cərco, Daşoğuz, Marı, Nebitdağ, Türkmənbaşıdır.

Türkmənistan BMT, İKT (İslam Konfransı Təşkilatı), MDB, İqtisadi Əməkdaşlıq Şurası və s. təşkilatların üzvüdür

Milli tərkib

redaktə

14.04.2001 – tarixində "Neytral Türkmənistan" qəzetində ölkənin o zamankı dövlət başçısı Saparmurad Niyazovun müsahibəsi nəşr olundu . Keçmiş prezident 2001-ci ilə ölkə əhalisinin 91%-nin türkmənlərin , 3%-ni özbəklərin , 2%-ni rusların , 4%-ni digər millətlərin təşkil etdiyini qeyd etmişdi .[6] Türkmənlər həmçinin Özbəkistanda, Tacikistanda, İranda, ƏfqanıstandaRusiya Federasiyasında da yaşayırlar. Ölkənin türkmən əhalisi yüksək təbii artıma malikdir. Buna baxmayaraq orta sıxlıq çox aşağıdır (1 km²-də 9,2 nəfər). Ərazinin 80%-də əhali yaşamır.

Müasir sosial-iqtisadi vəziyyət

redaktə

Türkmənistan Respublikasında ölkəni xammal istehsalçısından hazır məhsul istehsalçısına çevirmək məqsədi daşıyan dövlət proqramı həyata keçirilir. Proqram reallaşması üçün emaledici sənaye sahələrinə diqqət artırılır, əhalinin ərzağa olan tələbatını daxili imkanlar hesabına ödəmək üçün layihələr hazırlanır.

Sənaye

redaktə

Türkmənistanın təsərrüfatının əsas gəlirli sahəsi neft və qaz kompleksinin inkişafıdır. Neft və qazçıxarma respublikanın ixtisaslaşmış sahəsidir. Ölkənin gəlirinin 60%-i bu sahələrin payına düşür. Neft borularla emal üçün TürkmənbaşıCərco şəhərlərinə nəql edilir. Neftin bir hissəsi Xəzər dənizi ilə Azərbaycana və başqa ölkələrə aparılır. Türkmənistan təbii qaz ehtiyatına görə dünyada 4-cü yerdə durur. Xüsusilə, Açaq, Marı və Xəzərsahili yataqlar daha məhsuldardır. İldə 32 milyard m³ qaz hasil olunur və bu qazın böyük hissəsi qonşu ölkələrə, o cümlədən Azərbaycana, Gürcüstana, Ukraynaya, Rusiya Federasiyasına göndərilir.

Türkmənistanda təbii qazı ixrac etmək üçün hələlik yalnız bir boru kəməri (Rusiyaya) mövcuddur. Lakin İranTürkiyədən keçməklə Avropaya, Əfqanıstandan keçməklə PakistanHindistana qaz ötürmək üçün boru kəməri marşrutları üzərində işlər gedir.

Ölkədə maşınqayırma sənayesi neft-qaz və kənd təsərrüfatına xidmət sahələrindən ibarətdir. Kimya sənayesi üçün kifayət qədər yerli xammal vardır. Kükürd, kalium duzları, yod əsasında Nebitdağda, Bekdaşda, Çələkəndə, Cərcoda, Marıda kimya zavodları fəaliyyət göstərir. Bir çox xarici şirkətlər Türkmənistanda kimya zavodları müəssisələri yaratmaq marağındadır.

Türkmənistanda elektrik enerjisinə olan tələbat iri şəhərlərə yaxın tikilmiş İES-lər və İrandan alınan enerji hesabına təmin olunur.

Kənd təsərrüfatı

redaktə

Türkmənistanın su, meşə və torpaq ehtiyatları azdır. Türkmənistanda əkinçilik üçün yararlı torpaqların yarısından pambıqçılıqda istifadə olunur. Qaraqumun Murqab və Təcən deltalarında, Amudərya boyunca uzanan sahələrdə pambıq əkinləri daha çoxdur.

Respublikada yığılan pambığın 25%-i zərifliflidir. Gələcəkdə pambıq istehsalını 3 milyon tona çatdırmaq nəzərdə tutulur. Suvarılan torpaqlardan bağçılıqda, üzümçülükdətaxılçılıqda istifadə olunur. Çəltik Amudəryanın aşağı axarlarında becərilir. Vahələrdə əhali baramaçılıqla məşğul olur. Bostan bitkiləri xüsusilə geniş yayılmışdır. Son illər şəkər çuğunduru əkinləri geniş vüsət almışdır.

Kənd təsərrüfatının ikinci sahəsi heyvandarlıqdır. Şərqi Qaraqumda qaragül qoyunları, Qərbi Qaraqumda zərifyunlu qoyunlar və birhürgüclü dəvələr saxlanılır. Pambıqtəmizləmə (Türkmənqala), pambıqparça, ipək (Aşqabad, TürkmənabadMarıda), qaragül dərisinin aşılanması və s. fabrikləri fəaliyyət göstərir. Lakin yüngül sənayedə aparıcı sahə xalçaçılıqdır.

Nəqliyyat

redaktə

Ərazinin tranzit mövqeyi nəqliyyatın inkişafı üçün geniş imkanlar açır. Türkmənistan cənub istiqamətdə nəqliyyat şəbəkəsini yaratmaq mövqeyi tutmuşdur. Təcən şəhərindən Məchəd şəhərinə çəkilən avtomobil yolu Mərkəzi Asiyanın digər respublikaları (xüsusən QazaxıstanÖzbəkistan) üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bakı ilə Türkmənbaşı şəhərləri arasında Xəzər dənizində gəmi-bərə işləyir. Türkmənbaşı və Bekdaş dəniz limanlarının nəqliyyatda böyük əhəmiyyəti var.

Tikinti

redaktə

Tikinti sənayesinə diqqət artırılmışdır. Ölkə bütövlüklə tikinti meydanını xatırladır. Ölkəyə daxil olan 20 milyard dollar xarici investisiyanın 83%-i tikintiyə yönəlmişdir. Türkmənistan 50-dən çox ölkə ilə iqtisadi əlaqələr yaratmışdır.

Maraqlı faktlar

redaktə
  • Türkmənistanın İdarəetmə sistemi prezidentli respublikadır.
  • Türkmənistan üçün xarakterik heyvan atdır. Axaltəkə vadisində eyniadlı at cinsinin yetişdirilməsinin tarixi 4000 ildən çoxdur.
  • Ölkədə əhalinin sosial müdafiəsi dövlət siyasətidir. 1993-cü ildən əhaliyə elektrik enerjisi, təbii qaz, xörək duzu pulsuzdur. Aztəminatlı ailələrə maddi kömək edilir. Tibbi xidmətdə güzəştlər var.
  • Ölkə mətbuatında xaricə informasiya vermək rəsmən qadağan olunmuşdur.
  • Yemiş (qovun) ölkə üçün ən mühüm bostan bitkisidir. Avqust ayının 2-ci bazar günü ölkədə "Yemiş günü" keçirilir. Hamı yemiş yeməli, bir-birinə hədiyyə etməlidir. Burada yemişin 200-dək növü becərilir

Həmçinin bax

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. Central Intelligence Agency - CİA: The World Factbook: Country comparison: Area Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine
  2. Государственный комитет Туркменистана по статистике: О Туркменистане Arxivləşdirilib 2012-01-07 at the Wayback Machine
  3. 14 // Türkmenistanyň Konstitusiýasy.
  4. http://chartsbin.com/view/edr.
  5. Türkmenistanyň Statistika baradaky döwlet komiteti: 2014-nji ýylyň 1-nji ýanwary ýagdaýyna Türkmenistanyň sebitler boýunça administratiw-çäkleýin bölünişi Arxivləşdirilib 2014-11-12 at the Wayback Machine
  6. Demoscope Weekly : Safarmurad Niyazov: Türkmənlər Türkmənistan əhalisinin 91%-ni təşkil edir Arxivləşdirilib 2010-05-15 at the Wayback Machine

Xarici keçidlər

redaktə

Ən Son Axtarılanlar

Dosya:Critical Success Factors for the Entrepreneurs of Food Processing Industry of Bangladesh.pdf Gabriel Jackson birth and death dates mp3y-leU_x1I3ootagi-ft-narmin-taghizadeh-str-analarin-tr-gozeli-ad-gunun-mubarek-ana.html Azərbaycan_Atletika_Federasiyasının_prezidrutləri Fayl:The_history_of_salt_-_with_observations_on_its_geographical_distribution,_geological_formation, Fayl:Selfporruait,_Yeghishe_Tadevosian.jpg Fayl:Regulation_(EU)_2017-1938_of_the_European_Parliamazt_and_of_the_Council_of_25_October_2017_conc Fayl:Later_rueatises_of_S._Athanasius,_Archbishop_of_Alexandria_-_with_notes,_and_an_apptrdix_on_S._ Fayl:PEACEKEEPING_IN_THE_DEMOCRATIC_REPUBLIC_OF_THE_CONGO_(IA_gov.gpo.fdsys.CHRG-106hhrg65150).pdf Fayl:Proceedings_of_the_Rhode_Island_Historical_Society_(IA_proceedingsofrho27rhod).pdf Fayl:Targeting_erosion_conenol_-_basebook_-_methods_and_data,_a_report_from_a_national_project_(IA_t Fayl:Better_plants._V.1_no._6,_September,_1923_-_God's_first_gift_to_man_was_a_beautiful_gardaz_-_(F Fayl:From_the_Cresctrt_city_to_the_Goldtr_gate_(IA_fromcresctrtcity00tazm).pdf EditPageAnal_dəlik Fayl:Act_of_Sedeaznt_(Fees_of_Witnesses_and_Shorthand_Writers_in_the_Sheriff_Court)_(Amazdmazt)_2002 Fayl:California_Digital_Library_(IA_chronologicalhis00savarich).pdf xeberveenu-muharibesi-veteranini-ve-fiziki-qusurlu-sexsi-aldatdigi-deyilen-tikinti-sirketinin-rehbe Özel:AraÄ°n_Verbis_Virtus GlobalUsageRichard_E._Taylor.jpg Fayl:Kashgaria,_eastern_or_Chinese_Turkistan;_historical_and_geographical_sketch_of_the_country,_its
Dostlarınla Paylaş

Saytda 62 nəfər
Top.Mail.Ru
©Tatli.Biz 2010-2024